DEIZM nədir?
Deistler ümumiyyətlə fövqəltəbii hadisələri (kəhanət və ya möcüzələr), yaradanın dinlərlə olan bağını, müqəddəs mətnləri və ortaya çıxmış bütün dinləri rədd edərlər. Bunun yerinə; deistler doğru dini inanışların insan məntiqində və təbii Dünyanın qanunlarında görməyi seçərlər. Bu istiqamətdə də; mövcud olan tək bir tanrının varlığını qəbul edərlər.
Deizm anlayışı; müəyyən bir mərkəzi, nümayəndəsi, ya da diqqətə çarpan qanunları olmadığı üçün bir çox dəyişik dünyagörüşünə malikdir. Ancaq; Deizmin mərkəzində iki qayda var.
* Elan edilmiş bir dinin rəddi - (bu Deizmin mənfi - tənqidçi dünyagörüşündən istiqamətidir)
* Məntiqin bizə dini doğruları öyrədə biləcəyi - (bu da Deizmin müsbət - quruluşçu dünyagörüşündən istiqamətidir)
Tənqidçi deizm elementləri bunları ehtiva edər:
* Tanrı tərəfindən elan edilmiş və ya yazıldığı iddia edilən kitablara sahib olan dinlərin rəddi.
* İlahi olduğu müdafiə olunan kitabların Tanrının sözü olduğunun rəddi.
* Möcüzələrin və kəhanətlərin rəddi.
* Dini naməlum elementlərin rəddi.
* Müqəddəs kitablardakı yaradılış hekayələrinin və insanların doğuşda günahkar olduqlarının rəddi.
* Qaynağı ilahi elan edilən bütün dinlərin rəddi.
Quruluşçu deizm elementləri də bunları ehtiva edər:
* Tanrı vardır və kainatı yaratmışdır.
* Tanrı insanların məntiqi davranmasını istər.
* İnsanların ruhları ölümdən sonra hələ vardır, bu istiqamətdə ölümdən sonra həyat da vardır.
* Həyat sonrasında, Tanrı yaxşı davranışlarımızı mükafatlandıracaq, pis davranışlarımızı cəzalandıracaq. Bu mövzu deistlere görə dəyişiklik göstərər.
Fərdi olaraq deistlerin düşüncələri olduqca geniş və dəyişikdir. Bəziləri aralarında özlərini əsl xristianlar olaraq da elan etmiş; İncildən möcüzələri, kəhanətləri və naməlumları çıxardaraq; İsanın insanlara yaxşılıq öyrətmək istəyən biri olduğunu təqdim etmişlər. Nümunə olaraq Tomas Jefferson; bu elementləri çıxardaraq Jefferson İncilini yazmışdır.
Radikal olaraq da; xristianlığı və bütün dinləri tamamilə rədd edən və məntiq axtarmayan deistler də mövcuddur. Radikal deistler də dindar insanlar tərəfindən ümumiyyətlə ateist olaraq görülmüşdür.
Deizm dövrlə Amerikada da yayılmış; ancaq daha sonra məşhurluğunu itirmişdir.
Deistler ümumiyyətlə fövqəltəbii hadisələri (kəhanət və ya möcüzələr), yaradanın dinlərlə olan bağını, müqəddəs mətnləri və ortaya çıxmış bütün dinləri rədd edərlər. Bunun yerinə; deistler doğru dini inanışların insan məntiqində və təbii Dünyanın qanunlarında görməyi seçərlər. Bu istiqamətdə də; mövcud olan tək bir tanrının varlığını qəbul edərlər.
Deizm anlayışı; müəyyən bir mərkəzi, nümayəndəsi, ya da diqqətə çarpan qanunları olmadığı üçün bir çox dəyişik dünyagörüşünə malikdir. Ancaq; Deizmin mərkəzində iki qayda var.
* Elan edilmiş bir dinin rəddi - (bu Deizmin mənfi - tənqidçi dünyagörüşündən istiqamətidir)
* Məntiqin bizə dini doğruları öyrədə biləcəyi - (bu da Deizmin müsbət - quruluşçu dünyagörüşündən istiqamətidir)
Tənqidçi deizm elementləri bunları ehtiva edər:
* Tanrı tərəfindən elan edilmiş və ya yazıldığı iddia edilən kitablara sahib olan dinlərin rəddi.
* İlahi olduğu müdafiə olunan kitabların Tanrının sözü olduğunun rəddi.
* Möcüzələrin və kəhanətlərin rəddi.
* Dini naməlum elementlərin rəddi.
* Müqəddəs kitablardakı yaradılış hekayələrinin və insanların doğuşda günahkar olduqlarının rəddi.
* Qaynağı ilahi elan edilən bütün dinlərin rəddi.
Quruluşçu deizm elementləri də bunları ehtiva edər:
* Tanrı vardır və kainatı yaratmışdır.
* Tanrı insanların məntiqi davranmasını istər.
* İnsanların ruhları ölümdən sonra hələ vardır, bu istiqamətdə ölümdən sonra həyat da vardır.
* Həyat sonrasında, Tanrı yaxşı davranışlarımızı mükafatlandıracaq, pis davranışlarımızı cəzalandıracaq. Bu mövzu deistlere görə dəyişiklik göstərər.
Fərdi olaraq deistlerin düşüncələri olduqca geniş və dəyişikdir. Bəziləri aralarında özlərini əsl xristianlar olaraq da elan etmiş; İncildən möcüzələri, kəhanətləri və naməlumları çıxardaraq; İsanın insanlara yaxşılıq öyrətmək istəyən biri olduğunu təqdim etmişlər. Nümunə olaraq Tomas Jefferson; bu elementləri çıxardaraq Jefferson İncilini yazmışdır.
Radikal olaraq da; xristianlığı və bütün dinləri tamamilə rədd edən və məntiq axtarmayan deistler də mövcuddur. Radikal deistler də dindar insanlar tərəfindən ümumiyyətlə ateist olaraq görülmüşdür.
Deizm dövrlə Amerikada da yayılmış; ancaq daha sonra məşhurluğunu itirmişdir.